Αεροφωτογραφία του εργατικού οικισμού της Εταιρείας Λιπασμάτων. Δημοτικό Αρχείο Δραπετσώνας, φωτογραφική συλλογή.

Λιπάσματα

Πλάι στο εργοστάσιο της Α.Ε.Ε.Χ.Π.Λ., στη βόρεια πλευρά του, στην επίπεδη περιοχή, πάνω από τον όρμο των Σφαγείων ξεκίνησε μετά το 1910 το χτίσιμο του συνοικισμού στον οποίο θα διέμεναν οι υπάλληλοι, το εξειδικευμένο κυρίως προσωπικό της εταιρείας καθώς και κάποιοι από τους εργάτες.

Εμπνευστής του συνοικισμού ήταν ο μέτοχος της εταιρείας Λεόντιος Οικονομίδης. Η υλοποίηση του σχεδίου κόστισε 891.000 δρχ και η αρχική χωρητικότητα ήταν 325 άτομα. Οι ένοικοι πλήρωναν αρχικά κάποιο μικρό ενοίκιο, στη συνέχεια η διαμονή ήταν δωρεάν ενώ όταν μεταπολεμικά ο συνοικισμός δεν επαρκούσε η Εταιρεία έδινε επίδομα ενοικίου στο προσωπικό της. Το είδος του σπιτιού εξαρτιόταν από την θέση του υπαλλήλου-εργάτη στην επιχείρηση. Ο βασικός πυρήνας του συνοικισμού, που περιλάμβανε 36 κτήρια κατοικιών, δημιουργήθηκε την περίοδο 1913-1918 καθώς και το σχολείο και το γυμναστήριο. Στη συνέχεια και μέχρι το 1935 ανεγέρθηκαν κάποια ακόμη οικήματα. Ανάμεσα στις μονάδες παραγωγής και τις κατοικίες παρεμβαλλόταν μια κενή έκταση και το συγκρότημα των σφαγείων. Η περιοχή των κατοικιών χωριζόταν από το εργοστάσιο με δρόμο, ο οποίος ένωνε τη Δραπετσώνα με την ακτή του όρμου Σφαγείων.

Τα οικήματα των υπαλλήλων ήταν πέντε κτήρια, τα τέσσερα ήταν στη σειρά σε ελεύθερη διάταξη.[1] Δύο χτίστηκαν το 1913 και δύο το 1916. Ήταν κτήρια διώροφα πέτρινα με τετράρριχτη στέγη και κάλυψη από κεραμίδια. Κάθε κτήριο περιλάμβανε δύο κατοικίες, κάθε κατοικία είχε τρία δωμάτια, μαγειρείο, λουτρό και πλυντήριο. Πιθανότατα υπήρχαν και βοηθητικοί χώροι στην πίσω πλευρά των οικοπέδων. Το πέμπτο κτήριο, όμοιο με τα υπόλοιπα εξωτερικά, ήταν προς τη μεριά του εργοστασίου και κατοικούσαν σε αυτό οι τμηματάρχες. Χτίστηκε το 1913, είχε δώδεκα δωμάτια και λουτρό και κατοικούσαν επτά υπάλληλοι. Το «Γυμναστήριον» - το ποδοσφαιρικό γήπεδο- βρισκόταν στη βόρεια πλευρά των οικημάτων. Δυτικά του γηπέδου και μέχρι την ακτή βρίσκονταν τα οικήματα των εργατών. Ήταν 22 συνολικά κτίσματα, 12 από τα οποία βρίσκονταν αμέσως μετά το γήπεδο. Ήταν μονώροφα κτίρια ορθογώνιας κάτοψης, με προκήπια και πλατιούς διαδρόμους. Τα έξι χτίστηκαν το 1913 και τα υπόλοιπα έξι τον Σεπτέμβριο του 1914. Δύο από αυτά ήταν σπίτια επιστατών και το καθένα αποτελούταν από τέσσερα δωμάτια, πλυντήριο, μαγειρείο και αυλή, συνολικά σε κάθε ένα διέμεναν 17 άτομα. Τα υπόλοιπα 10 οικήματα είχαν από τέσσερα και τέσσερα δωμάτια με μαγειρείο όπου και κατοικούσαν 90 συνολικά άτομα. Στο κέντρο της ενότητας αυτής υπήρχε ένα μικρότερο κτήριο που έφερε την ένδειξη «Λουτρά».

Πλάι σε αυτά υπήρχαν δύο μεγαλύτερα, διώροφα ορθογώνια κτίρια, με διπλό εσωτερικό αίθριο. Κάθε ένα είχε 16 κατοικίες, κάθε κατοικία περιλάμβανε ένα δωμάτιο, κουζίνα, τραπεζαρία και πλυντήριο. Τα συγκροτήματα αυτά χτίστηκαν το 1916. Ανάμεσα στις 2 προηγούμενες ενότητες υπήρχε το πολεοδομικό κέντρο του συνοικισμού, στο οποίο υπήρχε πλατύς δρόμος με μεγάλες νησίδες. Στη βόρεια πλευρά αυτού του δρόμου υπήρχαν δύο επιμήκη κτήρια κατοικιών αντικριστά μεταξύ τους με εσωτερικό μικρό δρόμο και προκήπια, τα οποία πιθανότατα χτίστηκαν το 1923. Ήταν μονώροφα κτήρια με δίρρηχτη στέγη από κεραμίδια. Κάθε κτήριο περιλάμβανε 7 κατοικίες. Ακολουθούσαν δυτικά δύο μεγάλα τριώροφα συγκροτήματα με διπλά εσωτερικά αίθρια που κατασκευάστηκαν το 1918. Ο όγκος των κτιρίων ήταν πέτρινος ενώ οι περιμετρικοί εξώστες που διέτρεχαν το κτήριο καθώς και η στέγη ήταν από μπετόν. Κάθε κτίριο περιλάμβανε 18 κατοικίες και κάθε κατοικία είχε δύο δωμάτια και μαγειρείο και κατοικούσαν 90 εργάτες. Γύρω από τα κτίρια υπήρχαν κήποι. Βορειανατολικά βρισκόταν η τελευταία ενότητα που αποτελούνταν από τρία παράλληλα επιμήκη κτίσματα κτήρια κατοικιών με εσωτερικό μικρό δρόμο και προκήπια, τα οποία πιθανότατα χτίστηκαν το 1925. Ήταν μονώροφα κτήρια με δίρρηχτη στέγη από κεραμίδια. Το σχολείο κατασκευάστηκε την περίοδο 1923-1925 και βρισκόταν στη βορειοδυτική γωνία του οικοπέδου. Ο συνοικισμός κατεδαφίστηκε σταδιακά τη δεκαετία του 1960.

[1] Η περιγραφή του συνοικισμού στηρίζεται σε τοπογραφικό διάγραμμα του 1938 που είχε διασωθεί και υπήρχε στο αρχείο της Εταιρείας, όπως και σε λιγοστές φωτογραφίες που έχουν εντοπιστεί. Βλ. Νίκος Μπελαβίλας, «Εργατικός συνοικισμός», στο Ε. Μαΐστρου, Δ. Μαυροκορδάτου, Γ. Μαχαίρας, Ν. Μπελαβίλας, Λ. Παπαστεφανάκη, Γ. Πολύζος, Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων (1909-1993), Λιπάσματα Δραπετσώνας, Αθήνα 2007, σ. 129-132.

© 2017 Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Σχεδιασμός 4share. Ανάπτυξη εφαρμογής IMPRESSI.